AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ADINDAN

Azərbaycan Respublikası

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun

Q Ə R A R I

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 125-ci maddəsinin V hissəsinin və 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələbləri baxımından Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 522-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair

9 aprel 2025-ci il                                                                                  Bakı şəhəri

Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu Fərhad Abdullayev (sədr), Sona Salmanova, Humay Əfəndiyeva, Rövşən İsmayılov, Ceyhun Qaracayev, Rafael Qvaladze (məruzəçi-hakim), Fikrət Məmmədov, İsa Nəcəfov və Kamran Şəfiyevdən ibarət tərkibdə,

məhkəmə katibi Fəraid Əliyevin iştirakı ilə,

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsinə, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 27.2 və 33-cü maddələrinə və Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Daxili Nizamnaməsinin 39-cu maddəsinə müvafiq olaraq, xüsusi konstitusiya icraatının yazılı prosedur qaydasında keçirilən məhkəmə iclasında Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin müraciəti əsasında  Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 125-ci maddəsinin V hissəsinin və 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələbləri baxımından Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 522-ci maddəsinin şərh edilməsinə dair konstitusiya işinə baxdı.

İş üzrə hakim R.Qvaladzenin məruzəsini, maraqlı subyektlər Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin müraciətini və Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi Aparatının mülahizəsini, Azərbaycan Respublikasının Ali Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Prokurorluğu, Bakı Apellyasiya Məhkəməsi, Azərbaycan Respublikasının Vəkillər Kollegiyası tərəfindən təqdim edilmiş mütəxəssis mülahizələrini, ekspert Bakı Dövlət Universitetinin Cinayət prosesi kafedrasının müdiri, hüquq elmləri doktoru, professor F.Abbasovanın rəyini və iş materiallarını araşdırıb müzakirə edərək, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

MÜƏYYƏN  ETDİ:

  Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsi icraatında olan cinayət işi ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Məhkəməsinə (bundan sonra – Konstitusiya Məhkəməsi) müraciət edərək Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin (bundan sonra – Cinayət-Prosessual Məcəllə) 21, 522-ci maddələrinin, Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin (bundan sonra – Cinayət Məcəlləsi) 66.5, 58 və 83.1-1-ci maddələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının (bundan sonra – Konstitusiya) 60-cı maddəsinin I hissəsi, İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın 6-cı maddəsinin 1-ci bəndi baxımından əlaqəli şəkildə şərh edilməsini xahiş etmişdir.

  Müraciətdən görünür ki, iş üzrə ibtidai istintaq orqanı tərəfindən irəli sürülmüş ittihamlara əsasən, S.Abdullayev etibardan sui-istifadə etmə və aldatma yolu ilə özgənin əmlakını ələ keçirib külli miqdarda ziyan vurmaqla təkrarən dələduzluq etmiş, həmçinin mütəşəkkil dəstənin tərkibində külli miqdarda əmlak əldə etmək məqsədi ilə odlu silahdan istifadə etməklə hücuma məruz qalmış şəxsin həyatı və sağlamlığı üçün zorakılıqla bağlı olan basqın ediləcəyi hədəsi ilə təkrarən quldurluq cinayət əməlini törətmişdir.

S.Abdullayevin yerinin müəyyən edilməsi mümkün olmadığından, onun barəsində cinayət işi üzrə icraat dayandırılmışdır.

Rusiya Federasiyası Moskva şəhəri Perov Rayon Məhkəməsinin 12 mart 2015-ci il tarixli hökmünə əsasən S.Abdullayev 26 aprel 2013-cü il tarixindən 25 aprel 2023-cü il tarixinədək Rusiya Federasiyası ərazisində cəza çəkmişdir.

Cəzanı çəkib qurtardıqdan sonra S.Abdullayev Azərbaycan Respublikasına qayıdarkən 29 aprel 2023-cü il tarixində tutulmuş, barəsində olan cinayət işi təzələnib ibtidai istintaq tamamlandıqdan sonra məhkəməyə göndərilmişdir.

Məhkəmə baxışı dövründə S.Abdullayevin vəkili ərizə ilə Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğuna (bundan sonra – Baş Prokurorluq) müraciət edərək onun barəsində Rusiya Federasiyasında çıxarılmış hökmün Azərbaycan Respublikası ərazisində tanınmasına dair təqdimatla apellyasiya məhkəməsinə müraciət edilməsini xahiş etmişdir.

Vəkilin ərizəsi zərurət olmaması əsası ilə təmin edilməmişdir. Bundan sonra vəkil eyni məzmunlu ərizə ilə birbaşa apellyasiya məhkəməsinə müraciət etmiş, lakin ərizə buna hüququ olmayan şəxs tərəfindən verildiyindən icraata qəbul edilməmişdir.

  Xarici dövlətin hökmünün tanınması ilə əlaqədar Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinin sorğusuna cavab olaraq Baş Prokurorluq bildirmişdir ki, həmin hökmün Azərbaycan Respublikası ərazisində tanınmasına zərurət müəyyən edilmədiyindən, təqdimatın verilməsi məqsədəmüvafiq hesab edilməmişdir.

  Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsi Konstitusiya Məhkəməsinə ünvanladığı müraciətdə aşağıdakı məsələlərə aydınlıq gətirilməsini xahiş etmişdir:

-                təqsirləndirilən şəxsin barəsində çıxarılmış və artıq icra edilmiş Rusiya Federasiyası Moskva şəhəri Perov Rayon Məhkəməsinin hökmünün Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.3-1-ci maddəsinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasında tanınması zərurəti;

-                belə zərurət mövcud olduğu və icra edilməsi imkanları aradan qalxdığı təqdirdə işə baxan məhkəmənin ittiham hökmü çıxaracağı halda qüvvədə olan normativ hüquqi aktlara əsasən həmin hökmün hüquqi nəticələrini tanımasının mümkünlüyü;

-                işə baxan məhkəmənin xarici dövlətin hökmünün hüquqi nəticələrini tanımasının cinayət qanunvericiliyinin cinayətlərin məcmusu üzrə cəza təyin edilməsi qaydaları ilə ziddiyyət təşkil edib-etməməsi;

-                qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən təqdim olunması dövlət orqanının üzərinə qoyulmuş və təqsirləndirilən şəxsin xeyrinə olan təqdimatın təqdim edilməməsi halında təqsirləndirilən şəxsin özünün bununla bağlı tədbirlər görməsinin mümkünlüyü.

Aydınlıq gətirilməsi xahiş edilən məsələlərin nəzərdən keçirilməsi  belə nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, qaldırılan əsas məsələ xarici dövlətin hökmü qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada tanınmadığı halda işə baxan məhkəmənin təqsirləndirilən şəxsə cinayətlərin məcmusu üzrə cəza təyin edərkən həmin hökmlə çəkdiyi cəzanı ona təyin ediləcək cəza müddətinə hesablamaqda haqlı olub-olmaması ilə bağlıdır.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu müraciətlə bağlı ilk növbədə  qeyd edir ki, hər hansı dövlətin məhkəmə qərarının digər dövlətin ərazisində icrası üçün sonuncunun qanunvericiliyi ilə belə bir icraya imkan verilməli, habelə həmin dövlətin səlahiyyətli orqanları xarici məhkəmə qərarının hüquqi qüvvəsini tanımalıdır. Beləliklə, xarici dövlətin məhkəmə qərarının məcburi icrası üçün zəruri şərt ərazisində həmin məhkəmə qərarının icrasının tələb olunduğu dövlət tərəfindən tanınmadır.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu xarici dövlətlərin hökmlərinin tanınması ilə bağlı “Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 1, 5, 18, 61 və 65-ci maddələrinin Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 148-ci maddəsi və “Mülki, ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və hüquq münasibətləri haqqında” Minsk Konvensiyası baxımından şərh edilməsinə dair” 2019-cu il 7 iyun tarixli Qərarında Konstitusiyanın 148-ci maddəsinin II hissəsinə, Cinayət Məcəlləsinin 1.2-ci maddəsinin və Cinayət-Prosessual Məcəllənin 521-ci maddəsinin müddəalarına uyğun olaraq hesab etmişdir ki, yalnız Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr üzrə xarici dövlətlərin məhkəmə hökmlərinə əsasən yaranmış məhkumluğun Azərbaycan Respublikasının məhkəmələri tərəfindən cəza təyin edilərkən nəzərə alınmasına yol verilir.

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu bu Qərarda həmçinin müasir dövrdə dövlətlərin cinayətkarlıqla mübarizə sahəsində fəaliyyətlərinin və cinayət işləri üzrə dövlətlərarası əməkdaşlığın böyük əhəmiyyət kəsb etdiyini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr üzrə xarici dövlətlərin məhkəmə hökmlərinin tanınması və nəzərə alınması qaydasının Cinayət və Cinayət-Prosessual Məcəllələrində təkmilləşdirilməsini Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinə tövsiyə etmişdir.

Bundan sonra “Azərbaycan Respublikasının Cinayət-Prosessual Məcəlləsində dəyişiklik edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının 25 iyun 2020-ci il tarixli Qanunu ilə Cinayət-Prosessual Məcəlləyə “Xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması üzrə icraat” adlı yeni LIX fəsil əlavə edilmiş və həmin fəslin normalarına 29 noyabr 2022-ci il tarixli Qanunla müvafiq əlavələr edilmişdir.

Xarici dövlətlərin məhkəmələrinin qərarlarının icrasındakı əsas problem ondan ibarətdir ki, bu məhkəmə qərarları, ilk öncə ərazi aidiyyətinə görə qəbul edildiyi dövlətin ərazisi daxilində hüquqi qüvvəyə malik olur. Məhkəmə qərarı qətidir və onun məcburi icrası öz ölkəsinin yurisdiksiyası çərçivəsində və yalnız həmin dövlətin ərazisində yerləşən proses iştirakçılarına münasibətdə həyata keçirilir. Məhz bu, dövlət suverenliyinin ədalət mühakiməsi sahəsində reallaşdırılmasının əsas istiqamətlərindən biridir.

Dövlət suverenliyinin həyata keçirilməsi bilavasitə dövlətin məcburiyyət vasitələrinə olan inhisarı ilə bağlıdır ki, bu da icra prosesinə dair məsələlərə birbaşa təsir edir. Müvafiq olaraq, icra tədbirləri xarici dövlətlərin məhkəmə qərarlarına münasibətdə deyil, müstəsna olaraq yerli ədalət mühakiməsi orqanları tərəfindən qəbul edilən qərarlara münasibətdə həyata keçirilə bilər.

Məhkəmə hökmünün və ya digər yekun qərarının başqa dövlətin ərazisinə şamil edilməsi yalnız müvafiq beynəlxalq müqavilədən irəli gəlməli, yaxud bərabərlik və qarşılıqlılıq əsasında mümkündür.

Cinayət-prosessual qanunvericiliyin tələblərinə görə xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin tanınması məsələsinə baxılarkən, ilk növbədə, Azərbaycan Respublikası və hökm çıxarmış dövlət arasında beynəlxalq müqavilənin olması və bu müqavilədə belə hökmlərin tanınması imkanının nəzərdə tutulması yoxlanılır.

Belə ki, Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.1-1-ci maddəsinə görə, xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması bununla bağlı Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilə mövcud olduğu halda həyata keçirilir. Belə beynəlxalq müqavilə olmadıqda xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmləri və ya digər yekun qərarları qarşılıqlılıq prinsipinə riayət ediləcəyinə dair həmin dövlətin müvafiq səlahiyyətli orqanı tərəfindən təminat verildiyi halda tanına bilər.

Müraciətdə toxunulan Azərbaycan Respublikası və Rusiya Federasiyasının iştirakçısı olduqları “Mülki, ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi yardım və hüquqi münasibətlər haqqında”  2002-ci il 7 oktyabr tarixli MDB Konvensiyası (Kişinyov Konvensiyası), habelə eyni adlı 1993-cü il 22 yanvar tarixli MDB Konvensiyası (Minsk Konvensiyası) barəsində ətraflı açıqlama Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 2019-cu il 7 iyun tarixli Qərarında verilmiş, hazırda Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu həmin və digər beynəlxalq Konvensiyaların, həmçinin Cinayət və Cinayət-Prosessual Məcəllələrinin məhz məhkəmənin müraciətinə aidiyyəti olan normalarına diqqət yetirilməsini vacib hesab edir.

İlk olaraq qeyd edilməlidir ki, hökmün “tanınması və nəzərə alınması” müddəasına aydınlıq bir sıra beynəlxalq aktlarda, xüsusən də “Cinayət işləri üzrə məhkəmə qərarlarının beynəlxalq hüquqi qüvvəsinə dair” 1970-ci il 28 may tarixli Avropa Şurasının Konvensiyasında gətirilmişdir (Azərbaycan Respublikası həmin Konvensiyaya qoşulmamışdır).

Həmin sənədlərdə hökmün başqa dövlətin ərazisinə şamil edilməsinin iki qaydası nəzərdə tutulmuşdur:

- hökmün icrasını tələb edən hallar (azadlıqdan məhrum etmə cəzasının icrası, cərimənin tutulması, əmlak müsadirəsinin və ya hüquqlardan məhrum etmənin tətbiqi). Konvensiyaya görə bu hallarda hökmün başqa dövlətlərdə icra olunması üçün mütləq şəkildə hökmü çıxarmış dövlət tərəfindən sorğunun verilməsi, sorğu edilən dövlətin məhkəmələri tərəfindən isə həmin hökmün tanınması tələb olunur (Avropa Konvensiyasının 2-14 və 37-ci maddələri);

- tam icra olunmuş hökmün (onun doğurduğu hüquqi nəticələrin) nəzərə alınmasını tələb edən hallar. Bu hallarda Konvensiya tanınma prosedurunun mütləq tətbiq edilməsini nəzərdə tutmur, həmin məsələnin tənzimlənməsi iştirakçı dövlətlərin mülahizəsinə buraxılmışdır (Avropa Konvensiyasının 56 və 57-ci maddələri).

Yəni hökmün başqa dövlətin ərazisində icra olunması üçün hökmü çıxarmış dövlət buna dair sorğu verməli, sorğu edilən dövlət isə bu hökmü tanımalıdır. Konvensiya artıq tam icra olunmuş hökmlərin mütləq tanınması prosedurunu nəzərdə tutmamış, bu məsələnin həllini iştirakçı dövlətlərin mülahizəsinə buraxmışdır.

Müraciətdən göründüyü kimi S.Abdullayev xarici dövlətin məhkəməsinin hökmü ilə təyin edilmiş cəzanı tam çəkib qurtarmış, buna görə həmin hökmün Azərbaycan Respublikası ərazisində nəzərə alınmasının mümkünlüyü beynəlxalq müqavilədən və ya dövlətlər arası bağlanmış ikitərəfli müqavilədən, yaxud qanunvericiliyin tələblərindən irəli gəlməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Rusiya Federasiyası ilə iştirakçısı olduqları Kişinyov və Minsk Konvensiyalarında yalnız məhdud hallarda şəxsin məhkum edilməsi ilə əlaqədar bir dövlətin hökmünün digər dövlətin ərazisində tanınması və qəti cəza təyin edilərkən nəzərə alınması nəzərdə tutulmuşdur.

Belə ki, Kişinyov Konvensiyasının 99-cu maddəsinin 2-ci hissəsinə əsasən, şəxsin xüsusi təhlükəli residivist hesab edilməsi və ya onun əməlində residivin müxtəlif növlərinin olub-olmaması, cinayətlərin təkrar törədilməsi, şərti məhkum etmə, hökmün icrasının təxirə salınması və ya cəzadan vaxtından əvvəl şərti azad etmə ilə bağlı vəzifələrin pozulması faktlarının müəyyən edilməsi üzrə məsələlərin həlli zamanı Razılığa Gələn Tərəflərin ədliyyə orqanları keçmiş SSRİ-nin və onun tərkibinə daxil olan müttəfiq respublikaların məhkəmələrinin (tribunallarının), habelə hər bir Razılığa Gələn Tərəfin məhkəmələrinin çıxardıqları hökmləri tanıya və nəzərə ala bilərlər.

Oxşar norma qüvvədən düşmüş Minsk Konvensiyasında  da nəzərdə tutulmuşdu (76-1-ci maddə).

Göründüyü kimi, Azərbaycan Respublikasının Rusiya Federasiyası ilə iştirakçısı olduqları Minsk və Kişinyov Konvensiyalarında təqsirləndirilən şəxsə Azərbaycan Respublikası ərazisində törədilmiş cinayətə görə cəza təyin edilərkən Rusiya Federasiyası məhkəməsinin hökmü ilə çəkdiyi cəzanın cinayətlərin məcmusu üzrə ona təyin ediləcək cəza müddətinə hesablanması imkanı nəzərdə tutulmamışdır.

Həmçinin Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında 1992-ci il 22 dekabr tarixində bağlanmış “Hüquqi yardım, mülki, ailə və cinayət işləri üzrə hüquqi münasibətlər haqqında” Müqavilədə Cinayət Məcəlləsinin 66.5-ci maddəsinə müvafiq qaydada Azərbaycan Respublikasının və Rusiya Federasiyasının ərazilərində törədilmiş cinayətlərin məcmusu üzrə qəti cəzaya xarici dövlətin məhkəməsinin hökmünə əsasən çəkilmiş cəzanın hesablanması imkanı müəyyən edilməmişdir.

 Eyni ilə belə imkanın olması cinayət və cinayət-prosessual qanunvericiliyində də öz əksini tapmamışdır.

Cinayət-Prosessual Məcəllədə xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və yekun qərarlarının tanınmasının yalnız bir prosedur qaydası müəyyən edilmişdir.

Artıq qeyd olunduğu kimi, Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.1-ci maddəsinə uyğun olaraq xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması xarici dövlətlərin müvafiq səlahiyyətli orqanının sorğusu əsasında, yaxud Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən cinayət təqibi ilə əlaqədar zərurət yarandıqda bu Məcəllənin 522-525-ci maddələri ilə müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

Həmin Məcəllənin 522.2-ci maddəsinə görə, xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması üçün xarici dövlətin müvafiq səlahiyyətli orqanı Baş Prokurorluğa və ya Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrdə nəzərdə tutulmuş hallarda müvafiq icra hakimiyyəti orqanına sorğu ilə rəsmi müraciət edir. Xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması ilə bağlı sorğunun daxil olduğu müvafiq icra hakimiyyəti orqanı və ya digər dövlət orqanları daxil olmuş belə sorğunu xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının bu Məcəllənin 522-525-ci maddələri ilə müəyyən edilmiş qaydada tanınması üzrə icraatın təmin edilməsi üçün Baş Prokurorluğa göndərir.

Baş Prokurorluq Azərbaycan Respublikasında həyata keçirilən cinayət təqibi ilə əlaqədar zərurət yarandıqda xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması barədə Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.6-cı maddəsində nəzərdə tutulmuş qaydada təqdimat verir (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.3-1-ci maddəsi).

Beləliklə, qanunverici Baş Prokurorluq tərəfindən cinayət təqibi ilə əlaqədar xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının baxılmasına dair təqdimatın verilməsini buna zərurətin olması ilə şərtləndirmişdir.

Qeyd olunmalıdır ki, xarici dövlətin məhkəməsinin hökmünün və ya digər yekun qərarlarının tanınması üçün zəruri olan halların siyahısı qanunvericiliklə dəqiq müəyyənləşdirilməmiş və qiymətləndirici kateqoriya kimi Baş Prokurorluğun mülahizə və səlahiyyətinə buraxılmış olsa da, Baş Prokurorluğun bununla bağlı mülahizə sərbəstliyi hədsiz hesab edilə bilməz.

Bu baxımdan, təqsirləndirilən şəxs barəsində xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınmasına zərurətin mövcud olub-olmaması cinayət-prosessual qanunvericiliyin məqsəd, vəzifə və prinsipləri, Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrin şərtləri nəzərə alınmaqla qiymətləndirilməli, həmin hökm və ya  qərarların tanınmasına zərurət olmadığı qənaətinə gəldikdə isə bu əsaslandırılmalıdır.

Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4-cü maddəsinin tələblərinə görə Baş Prokurorluq tərəfindən təqdimat aşağıdakı hallardan hər hansı biri mövcud olanda verilir:

- barəsində hökm və ya digər yekun qərar çıxarılmış şəxs son 12 ayın əksər hissəsini Azərbaycan Respublikasında yaşamışdırsa (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.1-ci maddəsi);

- barəsində xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmünün və ya digər yekun qərarının çıxarıldığı şəxsin mənşə ölkəsi Azərbaycan Respublikasıdır və Azərbaycan Respublikası qeyd edilən hökmün və ya qərarın icrası niyyətindədirsə (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.2-ci maddəsi);

- xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının Azərbaycan Respublikasında icrası məhkum edilmiş şəxsin sosial reabilitasiya imkanlarını gücləndirirsə (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.3-cü maddəsi);

- barəsində xarici dövlətlərin məhkəmələrinin azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlı hökm və ya digər yekun qərarının çıxarıldığı şəxs Azərbaycan Respublikasında azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlı cəza çəkirsə (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.4-cü maddəsi);

- xarici dövlətlərin məhkəmələri tərəfindən müsadirə edilməsi barədə hökm və ya digər yekun qərar çıxarılmış əmlak Azərbaycan Respublikasında yerləşirsə (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.5-ci maddəsi).

Müraciətə səbəb olmuş cinayət işi ilə bağlı diqqətə alınması mümkün olan Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4.3 və 522.4.4-cü maddələrinə əsasən, xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin tanınmasına dair təqdimat barəsində xarici dövlətlərin məhkəmələrinin azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlı hökm və ya digər yekun qərarının çıxarıldığı şəxsin Azərbaycan Respublikasında azadlıqdan məhrum etmə ilə bağlı cəza çəkdiyi, habelə xarici dövlətlərin məhkəmə hökmləri və ya digər yekun qərarlarının Azərbaycan Respublikasında icrasının məhkum edilmiş şəxsin sosial reabilitasiya imkanlarını gücləndirməsi hallarında verilir.

Baş Prokurorluq Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.4-cü maddəsində nəzərdə tutulmuş hallardan ən azı biri mövcud olmadıqda rəsmi müraciəti baxılmamış saxlayır (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.5-ci maddəsi).

Beləliklə, Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522-ci maddəsində göstəriləndən kənar qaydada məhkəmə tərəfindən xarici dövlətin məhkəməsinin artıq icra olunmuş hökmünün tanınması, buna görə də təqsirləndirilən şəxsə cinayətlərin məcmusu üzrə cəzanın təyin edilməsi cinayət-prosessual qanunvericilikdə nəzərdə tutulmamışdır. 

Cinayətlərin məcmusu üzrə cəzanın təyin edilməsinə dair Cinayət Məcəlləsinin 66-cı maddəsində müəyyən edilmiş qaydalara müvafiq olaraq qəti cəza təyin edilərkən xarici dövlətin məhkəməsinin tam icra olunmuş hökmünün tanınması və nəzərə alınması isə yalnız bunun Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilədən  və ya Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyindən irəli gəldiyi halda mümkündür. 

Belə beynəlxalq müqavilə olmadıqda xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmləri və ya digər yekun qərarları qarşılıqlılıq prinsipinə riayət ediləcəyinə dair həmin dövlətin müvafiq səlahiyyətli orqanı tərəfindən təminat verildiyi halda tanına bilər (Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522.1-1-ci maddəsi).

Nəzərə alınmalıdır ki, Konstitusiyanın 125-ci maddəsinin V hissəsinə əsasən, məhkəmə quruluşu və məhkəmə icraatı qaydası qanunla müəyyən olunur.

Hər kəsin hüquq və azadlıqlarının inzibati qaydada və məhkəmədə müdafiəsinə təminat verilir (Konstitusiyanın 60-cı maddəsinin I hissəsi).

Cinayət-Prosessual Məcəllənin 10.1-ci maddəsinə görə, məhkəmələr və cinayət prosesinin iştirakçıları Konstitusiyanın, bu Məcəllənin, Azərbaycan Respublikasının digər qanunlarının, habelə Azərbaycan Respublikasının tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələrin müddəalarına ciddi əməl etməlidirlər.

Məhkəmə fəaliyyətində qanunçuluq prinsipi bütün məhkəmə aktlarının və aparılmış prosessual hərəkətlərin qanunun tələblərinə tamamilə uyğun həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Məhkəmələr maddi hüquq normalarını düzgün tətbiq etməyə və prosessual hərəkətləri qanunun qaydalarına uyğun həyata keçirməyə borcludurlar (L.Binnətovanın şikayəti üzrə Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun 2008-ci 8 may tarixli Qərarı).

Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu onu da qeyd etməyi vacib hesab edir ki, Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522-ci maddəsinə əsasən cinayət təqibi ilə əlaqədar zərurət yarandıqda xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması barədə təqdimata dair məsələlər qanunvericilikdə dəqiqliklə tənzimlənməmişdir.

  Odur ki, hüquqi müəyyənlik prinsipinin tələblərindən irəli gələrək cinayət təqibi ilə əlaqədar zərurət yaranması halında xarici dövlətlərin məhkəmələrinin hökmlərinin və ya digər yekun qərarlarının tanınması məqsədilə apellyasiya instansiyası məhkəməsinə müvafiq təqdimatın verilməsi qaydalarına münasibətdə cinayət-prosessual qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi məqsədəmüvafiqdir.

Göstərilənlərə əsasən Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu aşağıdakı nəticəyə gəlir:

- Konstitusiyasının 125-ci maddəsinin V hissəsinin və 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələblərinə uyğun olaraq məhkəmə tərəfindən Cinayət-Prosessual Məcəllənin 522-ci maddəsindən kənar qaydada xarici dövlətin məhkəməsinin hökmünün tanınması və təqsirləndirilən şəxsə cinayətlərin məcmusu üzrə cəza təyin edilərkən xarici dövlətin məhkəməsinin hökmü ilə çəkdiyi cəzanın ona təyin ediləcək cəza müddətinə hesablanması yolverilməzdir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 130-cu maddəsinin VI hissəsini, “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 60, 62, 63, 65–67 və 69-cu maddələrini rəhbər tutaraq, Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumu

QƏRARA  ALDI:

1. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 125-ci maddəsinin V hissəsinin və 60-cı maddəsinin I hissəsinin tələblərinə uyğun olaraq məhkəmə tərəfindən Azərbaycan Respublikası Cinayət-Prosessual Məcəlləsinin 522-ci maddəsindən kənar qaydada xarici dövlətin məhkəməsinin hökmünün tanınması və təqsirləndirilən şəxsə cinayətlərin məcmusu üzrə cəza təyin edilərkən xarici dövlətin məhkəməsinin hökmü ilə çəkdiyi cəzanı ona təyin ediləcək cəza müddətinə hesablanması yolverilməzdir.

2. Qərar dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

3. Qərar Azərbaycan Respublikasının rəsmi dövlət qəzetlərində və “Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin Məlumatı”nda dərc edilsin, habelə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin rəsmi internet saytında yerləşdirilsin.

4. Qərar qətidir, heç bir orqan və ya şəxs tərəfindən ləğv edilə, dəyişdirilə və ya rəsmi təfsir edilə bilməz.

Sədr                                                                                             Fərhad Abdullayev